સંસદના વિશેષ સત્રમાં મહિલા અનામત બિલ રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. કેન્દ્રીય કાયદા મંત્રી અર્જુન રામ મેઘવાલે મંગળવારે લોકસભામાં 'નારી શક્તિ વંદન એક્ટ' નામનું આ બિલ રજૂ કર્યું હતું. સરકારે તેને ઐતિહાસિક ગણાવ્યું છે. બિલની રજૂઆત પહેલા વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ કહ્યું કે એક પવિત્ર શરૂઆત થઈ રહી છે. જો કાયદો સર્વસંમતિથી બનશે તો તેની તાકાત અનેકગણી વધી જશે. હાલમાં આ બિલ લોકસભામાં રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. બાદમાં તેને રાજ્યસભામાં રજૂ કરવામાં આવશે. આશા છે કે આ વખતે આ બિલ પાસ થઈ જશે. પરંતુ ખરડો પસાર થયા બાદ તેનો અમલ ક્યારે થશે? આ અંગે મોટી આશંકા વ્યક્ત કરવામાં આવી રહી છે.

महिला आरक्षण बिल की क्रोनोलॉजी समझिए

यह बिल आज पेश जरुर हुआ लेकिन हमारे देश की महिलाओं को इसका फायदा जल्द मिलते नहीं दिखता।

ऐसा क्यों?

क्योंकि यह बिल जनगणना के बाद ही लागू होगा। आपको बता दें, 2021 में ही जनगणना होनी थी, जोकि आज तक नहीं हो पाई।

आगे यह जनगणना कब होगी इसकी भी…

— Congress (@INCIndia) September 19, 2023

વિરોધ પક્ષોએ તેને જુમલો ગણાવ્યો 

કોંગ્રેસના સાંસદ મનીષ તિવારીએ દાવો કર્યો હતો કે મહિલા આરક્ષણ બિલમાં સ્પષ્ટ લખેલું છે કે આ બિલ સીમાંકન પૂર્ણ થયા બાદ અમલમાં આવશે. તેથી, આ મહિલા અનામત કોઈ પણ ભોગે 2029 પહેલા લાગુ કરી શકાય નહીં. કોંગ્રેસના મહાસચિવ જયરામ રમેશે પણ કહ્યું કે 2024ની ચૂંટણી પહેલા વસ્તી ગણતરી અને સીમાંકનની અપેક્ષા નથી. કોંગ્રેસે સોશિયલ મીડિયા સાઇટ X પર પણ લખ્યું છે કે, 'આ બિલ વસ્તી ગણતરી પછી જ લાગુ કરવામાં આવશે. 2021ની વસ્તી ગણતરી હજુ થઈ નથી. વસ્તી ગણતરી 2027 અથવા 2028 માં થશે. તે પછી સીમાંકનની પ્રક્રિયા થશે અને ત્યાર બાદ જ મહિલા અનામત બિલ લાગુ કરવામાં આવશે. હાલમાં આ બિલ પર બુધવારે લોકસભામાં ચર્ચા થશે. અને ત્યાર બાદ તેને રાજ્યસભામાં રજૂ કરવામાં આવશે. પરંતુ આ બિલ ક્યારે અમલમાં આવશે? આ અંગે સરકાર તરફથી હજુ સુધી કંઈ કહેવામાં આવ્યું નથી.

શા માટે વિલંબ થશે?

આ સમગ્ર રમત વસ્તી ગણતરી અને સીમાંકન સાથે સંબંધિત છે. રાજ્યમાં લોકસભા અને વિધાનસભા બેઠકોની સંખ્યા કેટલી હશે? આ કામ સીમાંકન પંચ દ્વારા કરવામાં આવે છે. 1952માં સીમાંકન પંચની રચના કરવામાં આવી હતી. કલમ 82માં પંચનું કામ પણ નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. પ્રથમ સામાન્ય ચૂંટણી સમયે લોકસભાની બેઠકોની સંખ્યા 489 હતી. છેલ્લી વખત સીમાંકન 1971ની વસ્તી ગણતરીના આધારે કરવામાં આવ્યું હતું, ત્યારબાદ સીટોની સંખ્યા વધીને 543 થઈ ગઈ હતી.

શું 2029ની ચૂંટણીમાં મહિલા અનામતનો અમલ થશે?

હવે સવાલ એ છે કે તો શું શું 2029ની ચૂંટણીમાં અનામતનો અમલ થશે? તો આ મુદ્દે નિષ્ણાતો પણ સ્પષ્ટ જવાબ આપી શકતા નથી. કારણ કે જ્યારે અટલ બિહારી વાજપેઈની સરકારમાં બંધારણમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો ત્યારે એવી જોગવાઈ કરવામાં આવી હતી કે લોકસભાની સીટોનું સીમાંકન 2026 પછી જ કરવામાં આવશે જ્યારે પ્રથમ વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવશે અને તેનો ડેટા પ્રકાશિત કરવામાં આવશે.અત્યાર સુધી તો 2021ની વસ્તી ગણતરી જ થઈ નથી અને 2026 પછી તે 2031 માં થશે. ત્યાર બાદ જ લોકસભા સીટોનું સીમાંકનની અપેક્ષા છે. જો આમ થશે તો 2024ની વાત છોડી દો, 2029ની લોકસભાની ચૂંટણી વખતે પણ મહિલા અનામતનો અમલ કરવો મુશ્કેલ બનશે. એ જ રીતે, રાજ્યોની વિધાનસભા બેઠકો માટે જુલાઈ 2002માં સીમાંકન આયોગની રચના કરવામાં આવી હતી. આયોગે જુલાઈ 2007માં તેનો રિપોર્ટ સુપરત કર્યો હતો. તેના આધારે ઘણા રાજ્યોમાં સીમાંકન થયું હતું. રાજ્યોની વિધાનસભા બેઠકોનું સીમાંકન પણ વસ્તી ગણતરી પર આધારિત છે. જો આમ થશે તો રાજ્યોએ પણ આગામી વસ્તી ગણતરી અને પછી સીમાંકન માટે રાહ જોવી પડશે. મતલબ કે મહિલા અનામત ખરડો પસાર થયા પછી પણ તેના અમલમાં વર્ષો લાગશે તે નિશ્ચિત છે.